Mënyra se si qeveritë tona i shpenzojnë fondet publike në kohë normale i kushtëzon së tepërmi të manovrojnë në kohë krize.
Borxhi i lartë publik, aftësitë e dobëta në grumbullimin e të ardhurave, rritja e detyrimeve të prapambetura dhe aktivizimi i menjëhershëm i kontratave koncesionare pa studime fizibiliteti e bëjnë të pamundur për buxhetin e shtetit të përballojë emergjenca të tilla si pandemia, qoftë për rimëkëmbjen e ekonomisë, apo me mbështetjen financiare të të prekurve nga virusi.
Në vitin 2021, pagesat për kontratat koncesionare janë më të larta se ato për përballimin e emergjencës së krijuar pandemia.
Sipas të dhënave zyrtare nga buxheti i vitit 2021, janë vënë në dispozicion të kontratave koncesionare 14.5 miliardë lekë, ndërsa për përballimin e pandemisë, 14.2 miliardë lekë.
Në krahasim me 2020-n, kur shumë kontrata u ngrinë ose u reduktuan për shkak të situatës së vështirë të krijuar në buxhet nga Covid-19 (në total 7.9 miliardë lekë), pagesat për koncesionet do t’u rikthehen normalitetit në vitin 2021. Shuma e parashikuar për pagesa koncesionesh në vitin 2021 është sa rreth 16% e totalit të shpenzimeve kapitale të planifikuara.
Pagesa më e lartë është për koncesionin e Rrugës së Arbrit, në ndërtim e sipër, me 4.1 miliardë lekë të parashikuara.
Katër koncesionet e shëndetësisë, check-up, sterilizimi, dializa dhe ai i fundmi i laboratorëve pritet të marrin gjithsej 4.6 miliardë lekë, ose 37 milionë euro, që përbën gati një të tretën e gjithë pagesave për koncesionet në 2021. Më i shtrenjti është sterilizimi, që pritet të marrë 1.7 miliardë lekë pagesa nga buxheti për sterilizimin e pajisjeve mjekësore gjatë ndërhyrjeve kirurgjikale. Koncesioni i laboratorëve do të marrë 1.28 miliardë lekë pagesa për 2021. Ky koncesion filloi zbatimin në mesin e këtij viti. Check-up dhe dializa do të marrin përkatësisht 876 mln dhe 779 mln lekë.
Nga ana tjetër, këto pagesa do të jepen në një kohë kur vendi është në një emergjencë shëndetësore për shkak të Covid-19, teksa virusi ka hyrë në një fazë të dytë dhe nuk dihet sa do të vazhdojë. Të katër këto koncesione nuk kanë lidhje të drejtpërdrejtë, apo ofrojnë mbështetje për situatën e krijuar.
Paketa për përballimin emergjencës së Covid-19 përfshin 7.2 miliardë lekë në mbështetje të sistemit shëndetësor, 4.5 miliardë lekë për rritjen e pagave të mjekëve dhe 2.5 miliardë lekë për mbrojtjen sociale.
Ka disa precedentë në të shkuarën kur qeveritë nuk mund të realizonin të ardhurat, shkurtonin fondet për investime publike me qëllim mbajtjen nën kontroll të stabilitetit fiskal. Çdo mungesë në të ardhura balancohej me shkurtim të shpenzimeve. Mirëpo kjo praktikë nuk mund të prekë kontratat koncesionare. Pagesat e tyre mund të bllokohen përkohësisht, për shkak të ngjarjeve madhore të tilla si tërmeti dhe pandemia, por jo të anulohen tërësisht.
Madje, në vitet në vijim, qeveria do të zgjerojë hapësirën fiskale për të financuar PPP të reja.
Në buxhetin e vitit 2021 janë parashikuar të financohen 217 miliardë lekë, ose 1,7 miliardë euro për kontrata të reja me PPP. Nga kjo shumë, 178 miliardë lekë do të shkojnë për financimin e rrugës Milot-Fier, rreth 13 miliardë për Aeroportin e ri të Vlorës dhe 20 miliardë lekë të tjera për infrastrukturën e bazës së të dhënave dhe mbikëqyrjes së qendrave të kontrollit të mjeteve rrugore.
Ndërsa në të gjithë botën ka një filozofi për orientimin e fondeve publike, në sektorët e arsimit dhe shëndetësisë si bazat për një zhvillim të qëndrueshëm. Për shkak të pamjaftueshmërisë së fondeve, Shqipëria aktualisht ofron financimet më të ulëta në Europë për shëndetësinë. Për rrjedhojë ka numrin më të ulët të mjekëve për banorë dhe ofron pagat më të ulëta.
Si rrjedhojë e kësaj situate, shqiptarët po përballen me kosto të larta. Ata që nuk kualifikohen për t’u kuruar në spital duhet të paguajnë të gjithë koston nga xhepi për ekzaminimet dhe mjekimet. /B.Hoxha
