Turqit kurrë nuk i harruan marrëveshjet dhe traktatet për shkak të të cilave territori i shtetit modern turk u zvogëlua në hartën gjeografike dhe që e detyruan atë të hiqte dorë nga zona të mëdha që i përkisnin.
Efekti i këtyre traktateve është demonstruar kohët e fundit qartë në konfliktin e gazit në Mesdheun lindor. Greqia, së bashku me disa shtete të tjera, po përpiqet të kufizojë Turqinë dhe të drejtat e saj në një bregdet shumë të ngushtë.
Prandaj nuk është për t’u habitur që Presidenti turk Rexhep Tajip Erdogan iu referua këtyre traktateve historike kur ai tha se vendi i tij ishte i gatshëm të ndante të drejtat sipas marrëveshjeve të drejta.
“Turqia është e gatshme për çdo mundësi dhe çdo rezultat në të gjitha platformat”, tha ai.
Erdogan tha se të gjithë e kuptuan që Turqia ishte e aftë të “shkatërronte dokumente dhe harta të padrejta bazuar në imoralitet dhe pengesa” politikisht, ekonomikisht dhe ushtarakisht.
Më poshtë janë dokumentet dhe hartat që Erdogan kërcënoi të anulonte.
Traktati Ouchy i vitit 1912
Në vitin 1912, Italia pushtoi 16 ishuj osmanë (në jug të Detit Egje), me synimin për të ndërprerë rrugën e furnizimit të forcave rivale gjatë Luftës së Tripolit (Lufta Osmano-Italiane).
Sipas Traktatit të Ouchya (Traktati i Parë i Lozanës), i nënshkruar midis Perandorisë Osmane dhe Mbretërisë së Italisë në 1912, Italia duhej të tërhiqej nga ishujt që pushtoi në Detin Egje në këmbim të tërheqjes së forcave osmane nga Tripoli dhe Bengazi, por italianët nuk i respektuan klauzolat e fundit.
Londër dhe Athinë 1913
Pas përfundimit të Luftës Ballkanike, Perandoria Osmane iu nënshtrua fuqive kryesore (Gjermania, Austria, Hungaria, Franca, Britania e Madhe, Rusia, Italia) në përcaktimin e fatit të të gjithë ishujve në Detin Egje. Marrëveshja e Londrës midis Perandorisë Osmane dhe vendeve të Ballkanit u nënshkrua në maj 1913, sipas së cilës Perandoria Osmane hoqi dorë nga të gjitha të drejtat e saj sovrane ndaj ishullit të Kretës, ndërsa fati i ishujve të tjerë u la në vendimin e gjashtë shteteve.
Në nëntor 1913, Traktati i Athinës u nënshkrua midis Perandorisë Osmane dhe Mbretërisë së Greqisë dhe të dy palët morën përsipër të respektonin dispozitat e Traktatit të Londrës.
Traktati i Sevres
Pas muajsh negociatash midis fituesve të Luftës së Parë Botërore, Traktati i Sevres u nënshkrua në 10 gusht 1920, duke hapur rrugën për formimin e një Lindjeje të Mesme moderne. Marrëveshja imponoi kushte të një natyre sanksionuese për osmanët e mundur në atë kohë.
Traktati përcakton që ishujt turq në Detin Egje t’i caktohen Greqisë ndërsa Bosfori dhe Dardanelet të konsiderohen zona të çmilitarizuara nën administrimin ndërkombëtar. Ai parashikon gjithashtu njohjen e Sirisë dhe Irakut si zona të mandatuara, pavarësinë e Gadishullit Arabik dhe pavarësinë e Armenisë. Traktati nënkupton tërheqjen e Perandorisë Osmane nga të gjitha rajonet ku turqishtja nuk përdoret si gjuhë amtare, dhe vendeve aleate, të përfaqësuara nga Franca, Britania e Madhe dhe Italia, u jepet e drejta për të pushtuar territoret nga të cilat Perandoria Osmane u tërhoq.
Qeveria turke në atë kohë refuzoi të pranonte traktatin dhe po punonte për të dëbuar grekët nga Anadolli, duke këmbëngulur njëherësh në një zgjidhje të re.
Traktati i Paqes në Lozanë i vitit 1923
Marrëveshja u nënshkrua në 24 korrik 1923 dhe përfshinte 143 anëtarë të ndarë në seksione kryesore, siç janë kufijtë e Republikës së Turqisë, marrëdhëniet e saj me vendet e tjera, çështjet e ngushta, statusi i pakicave jomuslimane, dëmshpërblimet e luftës, borxhet e shtetit osman dhe shumë dispozita në lidhje me gjykatat, shëndetësinë dhe të ngjashme.
Sipas Said Elhay, një ekspert për çështjet turke, këto marrëveshje i kanë bërë padrejtësi të dukshme Turqisë, veçanërisht kur bëhet fjalë për ishujt Egje dhe Mesdhe. Ata i dhanë Italisë sovranitetin mbi disa ishuj osmanë pranë territorit turk, të cilat nga ana e tyre ia dhanë Greqisë pas Luftës së Dytë Botërore. Ishulli i vogël i Meis, në greqisht Kastellorizo, është shembulli më i spikatur i kësaj. Ishulli është rreth dy kilometra nga Turqia dhe rreth 580 kilometra nga Greqia, por është një ishull grek.
Konflikti i parë me Lozanën ishte për çështjen e deteve të kontrolluar nga Turqia, përkatësisht Bosforit, i cili lidh Detin e Zi me Detin e Marmarasë dhe Dardanelet, që lidh Detin e Marmarasë me Detin Egje dhe më pas Mesdheun. Marrëveshja e Lozanës e ndaloi Turqinë të menaxhonte ato dete, duke i vendosur ato nën kontrollin e Lidhjes së Kombeve.
Marrëveshja e Ankarasë 1926
Marrëveshja e vitit 1926 e Ankarasë midis Turqisë, Britanisë dhe Irakut, që synoi zgjidhjen e të ashtuquajturës çështje të qytetit të Mosulit, i cili është vendosur nën sovranitetin e Irakut dhe deri atëherë ishte nën sundimin britanik, mund të shpjegojë insistimin e Turqisë për të marrë pjesë në betejë për çlirimin e Mosulit nga ISIL disa vjet më parë. Ngjarje të tilla kanë provokuar dënime nga Iraku dhe një krizë politike ka shpërthyer midis Bagdadit dhe Ankarasë, deri në pikën që grindjet personale kanë shpërthyer midis Erdoganit dhe Kryeministrit irakian Haider al-Abadi.
Konventa e Montreux 1936
Me rritjen e tensioneve që i paraprinë Luftës së Dytë Botërore, Turqia bëri thirrje për ndryshime në Marrëveshjen e Lozanës dhe thirrjen e një konference për të diskutuar ndryshimet në lidhje me çështjen e ngushticës. Ajo konferencë rezultoi në nënshkrimin e Marrëveshjes së Montreux më 1936, e cila i jep Turqisë të drejtën për të administruar detet. Marrëveshja përfshin të drejtën për lirinë e lundrimit civil dhe ushtarak për vendet e Detit të Zi, me një mekanizëm për të rregulluar lëvizjen e anijeve nga vendet e tjera, sipas një artikulli nga ish-komandanti detar turk Fatih Airbas.
Traktati i Paqes në Paris i vitit 1947
Gjatë Luftës së Dytë Botërore, Gjermania përdori Ishujt Dodekanezë për të filluar një sulm, nën kontrollin e aleatëve të Italisë në atë kohë, dhe pushtoi ishullin e Kretës në 1941. Me tërheqjen e Italisë nga lufta dhe dorëzimin e Gjermanisë më pas, Gjermania iu dorëzua Britanisë së Madhe të gjitha ishujt që kontrollonte në Detin Egje.
Traktati i Paqes në Paris i vitit 1947 i dorëzoi Greqisë ishujt që ishin nën pushtimin italian, të cilit Athina i referohet në kërkesat e saj për sovranitet mbi ishujt në rajonin e Egjeut. Sidoqoftë, pala turke hedh poshtë pretendime të tilla, sepse nuk ishte një nga palët në atë marrëveshje dhe nuk pranoi okupimin italian të atyre ishujve, dhe kështu nuk pranon të drejtën greke për vetë ishujt.
Më në fund, Turqia aktualisht po bën thirrje për negociata për të përcaktuar fatin e shumë ishujve nuk janë alokuar në asnjë vend sipas traktateve të mëparshme, ndërsa Greqia pretendon se ka të drejtë për të gjithë ishujt e Egjeut përveç ishujve të kthyer në Turqi sipas Marrëveshjes së Lozanës.
Sipas ekspertëve, ndryshimi i kufijve aktualë dhe sovranitetit mbi ishujt është një çështje që mund të vijë nën një marrëveshje të re midis Turqisë dhe Greqisë, për shembull, ose arbitrazhi ndërkombëtar midis të dy palëve. Ekziston gjithashtu mundësia që Turqia mund të blejë disa prej ishujve, siç ndodhi më herët midis disa vendeve, ose t’i marrë ato përmes një lufte që mund të ndryshojë hartat dhe marrëdhëniet e pushtetit. /tesheshi.com/
